”Белая муха, забойца мужчын”
Мінск: “Галіяфы”
Пра кнігу:
Гэты раман Альгерда Бахарэвіча — гісторыя жаночай банды, “дзевак без цара ў галаве”, якія кінулі выклік патрыярхальнаму грамадству. Хто яны: тэрарысткі, вар'яткі, мастачкі? Або проста прывіды мінулага, з якімі нечакана сустракаецца галоўны герой кнігі?
Пра аўтара:
Альгерд Бахарэвіч — пісьменнік і перакладчык. Нарадзіўся ў 1975 годзе ў Мінску. У 1997 годзе скончыў філалагічны факультэт БДПУ, працаваў настаўнікам, журналістам. Аўтар кніг прозы “Практычны дапаможнік па руйнаванні гарадоў” (2002), “Натуральная афарбоўка” (2003), “Ніякай літасці Валянціне Г.” (2006), “Праклятыя госці сталіцы” (2008), “Сарока на шыбеніцы” (2009), “Малая медычная энцыклапедыя Бахарэвіча” (2011), “Гамбургскі рахунак Бахарэвіча” (2012), “Шабаны. Гісторыя аднаго знікнення” (2012), “Каляндар Бахарэвіча” (2014), “Ніякай літасці Альгерду Б.” (2014), “Дзеці Аліндаркі” (2014). Паасобныя творы А. Бахарэвіча перакладзены на нямецкую, чэшскую, украінскую, балгарскую, славенскую, рускую мовы. Лаўрэат літаратурнай прэміі “Гліняны Вялес” за 2002 год. Паводле апытання інтэрнэт-сайта “Новая Еўропа” Бахарэвіч быў названы найлепшым беларускім пісьменнікам 2006 года. “Малая медычная энцыклапедыя Бахарэвіча” ўвайшла ў шорт-ліст прэміі Гедройца-2012, “Гамбургскі рахунак Бахарэвіча” — у шорт-ліст той жа прэміі 2013 года, абедзве кнігі занялі па выніках другое месца сярод намінаваных на прэмію кніг; кніга “Дзеці Аліндаркі” атрымала ў прэміі Гедройца-2015 трэцяе месца.
Ліхтары і бэз
Напрыканцы мінулага стагодзьдзя па Менску блукала легенда пра дзявочую банду, удзельніцы якой цёмнымі вечарамі нападалі на хлопцаў, а часам і на дарослых мужчын ды зьбівалі іх на горкі яблык.
Росквіт іхнай злачыннай дзейнасьці прыпаў на травень, час падрыхтоўкі да іспытаў і той салодкай ляноты, ад якой дапамагае толькі абліваньне халоднай вадой і добрая прачуханка. Відаць, зламысьніцы даўно не зазнавалі ні першага, ні другога — такія ўжо норавы былі ў тагачасным горадзе Менску, горадзе, што імкліва занепадаў, учадзелы, чапурысты і чысты, як перад канцом сьвету, і не было на тых дзевак ні госпада бога, ні ўчастковага.
Удзень выдатніцы, актывісткі моладзевага саюзу, пакорлівыя дочкі законапаслухмяных бацькоў, пасьля школы яны вярталіся дадому, да яшчэ ня выпраўленых у крэматорыі памяці плюшавых мядзьведзяў і пуставокіх лялек на засланых ружовым канапах, апраналіся ў мяккія хатнія касьцюмчыкі пастэльных колераў, вячэралі з татам, мамай і малодшымі братамі, мылі посуд, рабілі хатняе заданьне — каб празь некалькі гадзін выйсьці, плячо ў плячо, з зарасьнікаў густога, наркатычна-духмянага менскага бэзу дзесьці ў суседнім раёне.
Цёмных сьцежак і дзікага кустоўя ў горадзе хапала. Бэз калыхаўся, і разам зь ім калыхаўся вусаты месяц у бяззорным менскім небе. Даўгія ногі ў туфліках на высокім, але не занадта, абцасе ўпэўнена ступалі на вышчарбленую плітку, на мігатлівы водсьвет далёкага ліхтара, на бесклапотны цень будучай ахвяры. Яны рабілі сваю справу моўчкі, толькі час ад часу са страшнай цемры ахвяра чула то ззаду, то збоку бомы прыглушанага, вельмі музычнага сьмеху, таго сьмеху, які адныя жанчыны страчваюць ужо на другі дзень пасьля вясельля, а іншыя захоўваюць на ўсё жыцьцё. Вядома, што жанчынам ня надта зручна біцца ў іхным нелягічным, прыдуманым мужчынамі абутку — але біцца і біць, як вядома, ёсьць рознымі відамі спазнаньня сьвету.
Пачыналася ўсё з дакладна разьлічанага ўдару вострым мыском паміж ног — настолькі ж моцнага, наколькі й нечаканага, бо не было ніводнай ахвяры, якая б спадзявалася на такую сустрэчу. Чалавек згінаўся ад болю, быццам яму раптам скруціла страўнік — што ж, бывае, жывоцік баліць, і добрыя самарыцянкі адразу ж прыходзілі на дапамогу. Наступны ўдар туфліка цэліў у жывот, трэці — у калена, чацьверты — у зубы, і чалавек складваўся далей, робячыся ўсё меншым і меншым у памерах, быццам партатыўнасьць была ў ягонай прыродзе. Калі зьменшаная да патрэбных маштабаў ахвяра падала на сьцежку, на яе абрынаўся ўжо сапраўдны град адточаных тычкоў, трапных высьпяткаў і вытняў. “Дзяўчонкі, за што?” — хрыпата крычала істота на зямлі, закрываючы адной рукою скрываўлены твар, а другою гулкія, нібы званы, яйцы, і спрабуючы адчайнымі рухамі ягадзіцаў адпаўзьці ў кустоўе. І рэдка калі дзявочы голас адказваў: “За Кацю”, ці там “За Таню”, ці “За Каханоўскую” — а калі і адказваў, то вакол чулася незадаволенае шыпеньне: помста ня мусіла мець ніякага голасу, апрача сьмеху, помста мусіла ісьці зь цемры, і быць няўхільнай і безаблічнай, як сама цемра.
Зрэшты, ахвяры часьцей за ўсё і самі здагадваліся, за што. І праглыналі сваё прыніжэньне, бо каму хочацца, каб пра яго хадзіла слава зьбітага дзеўкамі недарэкі: за ўвесь час, пакуль банда шчыравала ў розных раёнах, ніводная ахвяра не паскардзілася ня тое што ў міліцыю, але нават прыяцелям. Толькі некалькі настаўнікаў былі вымушаныя звольніцца з працы і пашукаць сабе больш бясьпечнага занятку, і сярод іх быў нават адзін немалады, жанаты чалавек з трыма дзецьмі. Каму зь дзяўчат ён мог перайсьці дарогу, ды настолькі, каб давялося ставіць сабе новыя зубы? Мо і невядомай нам Каханоўскай, якую неяк назваў “тупой жырнай каровай” перад усёй клясай. Але ж ён быў чалавек у гадах, і зь іхнай вышыні мог дазволіць сабе, скажам так, пэўную вольнасьць стылю! Да таго ж ён сам ім расказваў, што ў Індыі карова — сьвятая жывёла. Магчыма, расказваў занадта часта, бо сьмех пасьля гэтых словаў чуўся ўсё радзей, а потым і зусім занік. Ператварыўшыся ў дзіўны звон, прыглушаную музыку, якая гучыць з кустоў бэзу цёмнымі менскімі вечарамі.
Што да ахвяраў маладзейшага веку, дык яны прыходзілі раніцай у школу ў гераічных бінтах і, хаваючы вочы і заікаючыся, расказвалі неверагодныя і няўцямныя гісторыі. Ну, на тое яны і хлопцы, каб хадзіць з гузакамі, супакойвалі сябе пэдагогі. Галоўнае, што ўсе жывыя. І ніхто ня піша заяваў ні ў органы правапарадку, ні ў РАНА — толькі кантрольныя і дыктоўкі. Дзяўчаты пішуць больш пасьпяхова за хлопцаў, расьце цэлае суквецьце выдатніц. Хлопцам навука даецца цяжэй, але ж на тое яны і… І наогул, да свадзьбы зажывёт. І жывот зажывёт, і ўсякая рана зарасьцёт, зуб прайдзёт, жызьнь прайдзёт, цот-няцот, цот-няцот, цот.
Можа, яно й добра, што мужчынская гордасьць не дазваляла ахвярам паўзаемнічаць міжсобку хаця б раз, каб нарэшце аб’яднацца і ўваліць крыўдзіцелькам як сьлед, вылавіўшы іх па адной. Інакш справа магла б дайсьці да самай жорсткай вайны. А можа, на тое і быў хітры разьлік банды: ведаючы асаблівасьці гэтай гордасьці, зламысьніцы былі пэўныя, што ахвяры застануцца разьяднаныя і слабыя, як пінская шляхта, і бясьсільныя, як дзеці.
Нехта ўсё ж пусьціў пагалоску пра гэтых жудасных дзевак — перашэптам, перакурамі за школьным ганкам, апасьлівымі пераказамі легенда выйшла за межы адной школы і разышлася па ўсёй сталіцы. Хоць, магчыма, пастараліся і самі бандыткі, намякнуўшы пра свае прыгоды самым балбатлівым вучаніцам і прыгразіўшы ім расправай, калі яны назавуць хоць бы адно імя.
Трэба сказаць, што бацькі ўдзельніц банды спалі спакойна: іхныя дочкі ніколі не вярталіся дахаты пазьней строга прызначанага для іх дзявочага часу. Маткам не даводзілася ўзірацца ў цёмныя двары, сьлепячы свае вочы, у якіх скакаў нязгасны тэлевізійны агеньчык, і выціраючы кроў са сваіх вечна сырых сэрцаў. І айцы сямействаў ня мусілі раўці на дачок у вузкіх калідорах, што ўжо ноч даўно і “дзе-ты-швэндаешся-прастытутка-малая”. Не, роўна ў абяцаны перад сыходам на шпацыр час дзяўчаты адчынялі дзьверы сваіх кватэраў і скідвалі з ног разьбітыя туфлікі. Свае станцаваныя чаравічкі. І, пачытаўшы на ноч праграмныя кніжкі, клаліся у свае ружовыя ложкі, пад позіркамі сваіх даўно ўжо халодных плюшавых мядзьведзяў і пастарэлых лялек, пацалаваўшы ўпотай постэр з выявай вусатага, як месяц, кінаактора, які ніколі, ах, ніколі не прыедзе ў іхны горад.
Колькі іх было, тых зламысьніц? Мо дзесяць-дванаццаць, а можа і меней, можа, гэта ўсё бэз вінаваты, ён заўжды ўсё перабольшвае, непралазны менскі бэз з ачмуральным жаночым водарам, чортаў куст, які таксама ўмее сьмяяцца, калі да яго дакранешся локцем на бязьлюднай вечаровай сьцежцы; можа, гэта ягоная прысутнасьць стварала ілюзію шматлікасьці банды. А дзеўкі ў гэтай зламыснай кампаніі былі як на падбор: бляндынкі і брунэткі, пульхныя і хударлявыя, як мадэлі, маленькія, празрыстыя, як рэдкі від жабянятаў, і высачэзныя, падобныя да скандынавак жанчыны ў целе, пра якіх і ня скажаш, што яны яшчэ школьніцы, такіх у войска бяруць, не раздумваючы, і ў жонкі бяруць, і ў касманаўты, і ў міліцыю, і на цёмныя справы ў сьветла-шэрую ад брудных ліхтароў імглу.
Банда шчыравала месяцы тры, ня болей — яна так і засталася няўлоўнай, засталася белымі калготкамі на першым таполевым сьнезе. Здаецца, менавіта так, “белымі калготкамі”, з жывёльным жахам перад усім жаночым, называлі мітычных прыбалтыйскіх снайпэрак расейскія акупанты на Каўказе. Напады скончыліся, нібыта і не было разьбітых вострымі абцасамі вуснаў і адточаных тычкоў пад рэбры ды трапных вытняў па самых гордых мужчынскіх месцах. Зразумела, чаму: не таму, што кожная школа некалі канчаецца, і не таму, што некаторыя жабяняты ператвараюцца ў скандынавак, а некаторыя скандынаўкі ў афрыканскіх рабыняў, і не таму, што неўзабаве зьявіліся мабільнікі, а сьвятла ў горадзе стала болей, чым бэзу. І не таму, што менскі месяц згаліў вусы — бо ў яго іх і не было, тых вусоў. А таму што кожная сапраўдная гісторыя мусіць скончыцца нічым, каб пакінуць месца для новай, яшчэ больш сапраўднай. Толькі так яна мае шанец ператварыцца ў легенду.
