“Рома едзе”

Рома ў Манголіі. Урывак

Матор глухне пасярод заснежанага стэпу:

— Каза драная! Два кіламетры не дацягнула, б***ь! — выпальвае кіроўца «Сканіі» Мікалай. Скончылася паліва.

Ён выскоквае з кабіны, бярэ вядро і злівае некалькі вёдраў саляры з трыццацітоннага баку, які мы цягнем на запраўку. Сэрца машыны па-ранейшаму маўчыць. Мы абдымаемся з паліўнай помпай тры гадзіны, за гэты час міма нас праязджае ўсяго адзін дохлы уазік. Нарэшце наша кабылка заводзіцца. Мы даграбаем да апошняга рускага паселішча. На пагорку віднеецца пустая руска-мангольская мяжа.

Блакітнавокі рускі памежнік кажа, што праз гадзіну прыбудзе статак мангольскіх аўтамабіляў, каб вывезці з запраўкі ўсё наша паліва. Ваенны не схлусіў, хутка равучая калона машын перасякае мяжу і роўным строем накіроўваецца на тую самую запраўку, куды мы толькі што прывезлі бенз. Адзін кіроўца адразу ж садзіць мяне з Жэнем да сябе ў кабіну.

Мы запраўляем машыну і вырульваем на Манголію. Рускую мяжу праходзім гладка. Памежнікі шчыра смяюцца з нашых планаў даехаць да Улан-Батара аўтаспынам:

— Ды вы ё******я! Там на паўтары тысячы ні дарог, ні машын няма! Тут толькі летам турысты ездзяць. Да Баян-Улгій даедзеце, там сядайце на самалёт і праз дзве гадзіны будзеце ва Улан-Батары.

Яшчэ нядаўна іх скептыцызм мог мяне спалохаць, але цяпер я ўпэўнена аджартоўваюся.
Як толькі канчаецца Расія — пачынаецца грунтоўка. Мангольскі вартаўнік мяжы пытае мяне пра візу. Я кажу, што візы няма. Ён кажа: «Добра» — і ставіць штамп. Алтай застаецца ззаду. Пакуль я не ведаю пра тое, што ў сне яшчэ тысячу разоў вярнуся ў свой мілы домік на схіле гары. Наперадзе дзікая і чужая Азія. На доўгія месяцы, а можа і гады, я ператваруся ў «белага містара», а значыць — у іншага.

Гадзіны паўтары ў цемры мы скачам па ўзгорках. Не ўяўляю, як кіроўца вызначае кірунак руху — нічога падобнага на дарогу я разгледзець не магу. Нечакана нас выносіць на асфальт. Недзе ўнізе з’яўляюцца агні горада.

— Вам дзе выходзіць? — пытае кіроўца, і мне робіцца смешна.

— Ды няважна. Хоць прама тут.

Машына спыняецца ля гасцініцы. Мы дзякуем шафёру і адпраўляемся блукаць па начным пасёлку. З першых секундаў у Баян-Улгій робіцца ясна, што наперадзе нас чакаюць брудныя часы. Вакол раскідваюцца бясконцыя трушчобы з аднапавярховых дамкоў без дахаў, дзе-нідзе віднеюцца мангольскія юрты. Дзеткі цягнуць бітоны з вадой, хтосьці гоніць быдла, стаіць цёплы пах паленага вугалю.

Трохі глыбей у пасёлку мы знаходзім некалькі недабудаваных пяціпавярховікаў. Я ўзломліваю адно з вокнаў першага паверха і залажу ўнутр. Не найлепшае месца для начлегу — паўсюль валяецца электраінструмент, батарэі не грэюць. Хутчэй за ўсё, раніцай з’явяцца рабацягі, і начлег скончыцца ў паліцыі.

Мы брыдзём далей па начным пасёлку, зазіраем у кожны пад’езд, тузаем ручкі скляпоў. Безвынікова. У памяць уразаецца карцінка: між шэрагаў гаражоў у перавернутым баку са смеццем гарыць агонь, з гэтага ж баку ў небяспечнай блізкасці да полымя сілкуецца карова, побач на кукішках сядзіць стары мангол і глядзіць кудысьці за гарызонт.

Выпадкова мы выходзім да мячэці. Унутры гарыць святло. Выбару не застаецца, мы накіроўваемся да дзвярэй. Жэня кідаецца тлумачыць ахоўніку, хто мы і навошта прыйшлі. Нізенькі мангол цярпліва выслухвае яго і адказвае нешта па-свойму. Рускай мовы ён не разумее. Я тлумачу жэстамі, што ў нас няма грошай і нам няма дзе спаць. Праз некалькі кантрольных тэлефанаванняў «наверх» ахоўнік расплываецца ў шырокай усмешцы і пускае нас у пакой для малітваў.

Я раскладваю спальнік і ўтыкаюся ў акно. У цьмяным святле вулічнага ліхтара, учапіўшыся ў край даху, боўтаецца на вятры кавалачак поліэтылену — прыгажосць па-мангольску. Ад холаду гэтага кадра мяне бяруць дрыжыкі. Дзякуй Алаху, што я не застаўся гэтай ноччу на вуліцы!

Раніцай мы выходзім на ўскраек паселішча, каб на краі апошняй запраўкі прыгатаваць сабе сняданак. Ад моцнага ветру гарэлка ніяк не хоча падаграваць ваду. Нервы не вытрымліваюць, і мы вырашаем ламацца ў бліжэйшую ж хату.
Адчыняе невысокая жанчына гадоў пяцідзесяці ў хустцы. Мы тлумачымся жэстамі.

Гаспадыня запрашае нас да печы, дзе мы кіпяцім ваду і варым рыс. Пасля перакусу вырашаем развітвацца, але ў хату заходзіць гаспадар і кажа, што хер мы куды рыпнемся, пакуль не паспрабуем дамашніх пяльмешак. Стол ломіцца ад ежы. Мы так набіваем страўнікі, што з цяжкасцю ўстаём з-за стала. Недаедзеныя пяльмешкі гаспадыня пакуе ў мой кацялок. Запасу ежы я не маю, таму з удзячнасцю прымаю пачастунак.

Мы выходзім на дарогу. Я апрануты ва ўсё сваё шмаццё (некалькі тышотак, швэдар, байку і куртку), але мне ўсё роўна дастаткова холадна. Мы прастуем па пустой трасе ў кірунку перавалу. Праз гадзіну нас падбірае першая машына і адвозіць на другі бок хрыбта.

Кіроўца спыняецца пасярод стэпу і паказвае кудысьці ўбок:

— Улан-Батар! Туды!

Мы вывальваемся з кабіны. Машына паварочвае на поўдзень. Я гляджу на клубы пылу ад колаў аўтамабіля, якія сыходзяць удалячынь, — мы застаёмся адны пасярод вялізнага мёртвага поля. Наколькі хапае вачэй, не відаць нічога. Холад і бесперапынны вецер. Сцюдзёны вырай. Мы вытрымліваем яшчэ пару кіламетраў і падаем на прывал.

Стэп перад намі рассякаюць некалькі дзясяткаў дарог. Па якой з іх будзе ехаць машына — не зразумела. У чаканні транспарту мы ляжым, прыціснуўшыся адзін да аднаго, ужо добрую гадзіну і назіраем за тым, як гнецца на ветры жоўклая трава.

Жэня нешта крычыць мне, але праз вецер я не чую словаў. Раптам ён падскоквае і пачынае размахваць рукамі. Аказваецца, ён бачыць машыну, якая ўсяго за пяцьдзясят метраў ад нас:

— Добры дзень! — я спрабую перакрычаць вецер.

— Таварыш! — крычыць у адказ кіроўца раздзяўбанага уазіка.

— Мы едзем на Улан-Батар! Падвязіце па трасе!

— Не Улан-Батар! Тоўба!

— Тоўба дык Тоўба! Паехалі!

У прыцемках мы дабіраемся да мястэчка. Я думаў, што Баян-Улгій — бедны горад, але Тоўба ў такім разе — рэзервацыя для збяднелых жыхароў Баян-Улгій. У былым саўгасе жывуць каля ста сямей. Усе яны туляцца ў маленькіх аднапавярховых хатках з поліэтыленам замест шкла на вокнах. У пасёлку няма ніводнага дрэва або агарода. У баку ад цэнтральнай вуліцы стаяць безжыццёвыя шкілеты старажытных гаспадарчых пабудоваў. Побач помнікі героям рэвалюцыі ды працы — надмагілле для пасёлка на стадыі вымірання.

У мясцовай краме мы знаёмімся з дзяўчынай. Яна тлумачыць нам па-англійску, што дарога на Улан-Батар ляжыць за пяць кіламетраў ад пасёлка, і злавіць машыну тут наўрад ці атрымаецца. Яна раіць нам сесці на аўтобус да Баян-Улгій, а там купіць квіток на самалёт. Некалькі разоў спрабуем растлумачыць ёй, што ў нас няма грошай, але яна адмаўляецца нас разумець. Тады вырашаем даведацца, дзе ў пасёлку можна заначаваць, але і на гэтае пытанне выразнага адказу мы не чуем.

Брыдзём у паўзмроку па вулачках Тоўбы. Холадна і млосна. Ля адной хаткі я сустракаюся позіркам з мужыком у завэдзганым кажуху. Мы ўсміхаемся адзін аднаму, я тлумачу жэстамі, што мне з Жэнем няма дзе спаць. Мужык расплываецца ў шырокай усмешцы і паказвае на сваю халупу:

— Маленькі дом, але вельмі добры!

Мы з радасцю прымаем запрашэнне і пралазім у хатку. Дзверы ў яе настолькі малыя, што мне даводзіцца прыняць позу лыжніка на спуску, каб праціснуцца ўнутр. Дом складаецца ўсяго з аднаго пакоя і сянец.

Тут жывуць мужык, яго жонка і чацвёра дзяцей. Гаспадара завуць Сепер. Мы з Жэнем бяромся тлумачыць гісторыю свайго падарожжа. Дзеткі акружаюць нас, як ваўкі казулю, і з цікавасцю назіраюць за тым, як мы з дапамогай пантамімы расказваем гісторыю сваіх прыгод.

Жонка Сепера гатуе куўрдак — локшыну з кавалачкамі мясца і бульбы. Атрымліваецца самы смачны куўрдак у маім жыцці! Мы з сям’ёй ямо з аднаго катла. Дзеткі расцягваюць мае кабелі, камеру і плэер па вуглах — напэўна, яны ўпершыню ў жыцці слухаюць музыку ў навушніках. Потым яшчэ некалькі гадзін мы вывучаем казахскую мову, пакуль жонка вышывае ўзоры на скураным палатне.

Усю заходнюю частку Манголіі засяляюць казахі. Яны вельмі ганарацца сваім паходжаннем і пагардліва ставяцца да манголаў. Тут не распаўсюджаныя юрты. У асноўным казахі селяцца ў аднапавярховых дамках без звыклага нам трохкутнага даху. Усё таму, што тут амаль ніколі не бывае ападкаў.

Пакуль я пішу дзённік, у дом запаўзае сябар сям’і. Яму выдаюць зэдлік, ён сядае пасярод пакоя і запальвае цыгарэтку. Напэўна, вестка пра наш прыезд разнеслася па ўсім пасёлку, бо, мяркуючы па жэстах, гаворка ідзе пра нас. Высмаліўшы ўсе цыгарэты, госць сыходзіць, а мы кладзёмся спаць. Выключаць святло на ноч тут не прынята, але гэта нас не бянтэжыць — мы захутваемся ў спальнікі ды імгненна адрубаемся.

Раніцай у доме робіцца холадна. Уначы мы з Жэнем ціснемся адзін да аднаго. Я як заўжды прачынаюся самым апошнім. Жонка Сепера на ўсю моц растоплівае печ. Мы снедаем гарбатай з прэснымі булачкамі, якія тут пякуць у кожнай хаце. Я пытаю Сепера, ці ёсць у яго мапа, але сям’я мапы не мае. Праз паўгадзіны сын Сепера прыцягвае са школы атлас 1998 года на мангольскай мове, і па спецыялізаванай мапе «папуляцыі дзікіх звяроў Манголіі» гаспадар тлумачыць нам, як праз пятнаццацікіламетровую цясніну выйсці на сталічную трасу. Я дзякую Сеперу і яго жонцы за гасціннасць. Упэўнены, што нашае з’яўленне — вельмі важная падзея для гэтай сям’і. Сепер пакідае свой адрас на выпадак, калі мы вернемся. Мы цёпла развітваемся, і ўся сям’я выходзіць з хаты, каб правесці нас.

Некалькі гадзін мы валачомся ў кірунку цясніны, пакуль не спыняем стары уазік. Наогул, уазікі — самы папулярны від транспарту ў мангольскім стэпе, так жа часта сустракаюцца толькі старыя савецкія матацыклы. У нашай машыне няма задніх сядзенняў. Мы плюхаемся на падлогу і адлічваем сваімі азадкамі кожную калдобіну. Машына вязе нас да трасы. Дарога грунтавая. На ёй няма ніякіх указальнікаў. Без дапамогі мясцовых ніколі не дапетрыш, што яна вядзе ў сталіцу Манголіі. Ля яе нас і высаджваюць.

Ад безвыходнасці мы праходзім яшчэ кіламетраў дзесяць. Стэп вельмі хутка вучыць уважлівасці. Спачатку мне здаецца, што мы тут абсалютна адны на дзясяткі кіламетраў, але, гадзінамі ўзіраючыся ў горныя схілы, я раптам пачынаю заўважаць табуны і малыя, як пясчынкі, юрты ў лагчынах.