“Дзень, калі загінуў Апалон”
Вільня: “Логвінаў”
Пра кнігу:
У кніжцы творы можна падзяліць на тры тэмы. Адна прысвечаная кіно, тэхналогіі кіназдымкаў, творчаму працэсу напісання кінасцэнароў і працы кінарэжысёраў. Пісьменнік Фёдар Уладзіміравіч, каб выканаць заказ па стварэнні кінасцэнара, вымушаны ажывіць свае ўласныя ўспаміны і вярнуцца на мяжу жыцця-смерці, дзе ён ізноў балансуе на тонкай ніці быцця над безданню роспачы.
У аповесці “Дзень, калі загінуў Апалон” аўтар паказвае пісьменніка, стрыманага і стомленага прабеглым жыццём, які піша сцэнар, здымае фільм, аналізуе, даследуе і тлумачыць феномен Кахання. Фактычна гэтая аповесць — ода Каханню і сэнсу чалавечага жыцця, трагічны крык адчаю.
Аўтар увогуле аддае шмат ўвагі тэме Кахання, вядзе чытачоў ад апавядання “Пад зорным небам Айчыны” з кніжкі “Брыгадны генерал” да аповесці “Час збіраць камяні” з кніжкі “Гульня белымі фігурамі”.
Другая частка аб’яднаная назвай “Главы ненапісанага рамана”. Апошнія гады перад пачаткам буржуазнай рэвалюцыі 1991—1993 гадоў, якія былі абазначаны ўладай як “Перабудова”. Гэтымі глаўкамі аўтар нібыта правакуе чытача адказаць на пытанне: цікавыя чытачу тыя гістарычныя часы ці сучасныя жыхары зямной кулі жывуць толькі “тут і цяпер”…
Пра аўтара:
Кастусь Травень (сапраўднае імя — Кудраўцаў Яўген Аляксандравіч) нарадзіўся ў 1947 годзе ў вёсцы Суботнікі Іўеўскага раёна Гродзенскай вобласці. Скончыў МПІ ім. М. Горкага ў 1970 годзе, факультэт геаграфіі і біялогіі. Друкаваўся ў “Нашай Ніве”, у штотыднёвіках “ЛіМ”, “Новы час”, у часопісах “Архэ”, “Дзеяслоў”, “Акно”, у альманахах “Гоман” і “Панядзелак”. Уладальнік “Залатога пяра” ў намінацыі “Проза” за 2006 год у часопісе “Гоман”. Выдаў у 2007 годзе кнігу прозы “Маўчы і будзь хітрым”, а ў 2008 годзе — кнігу апавяданняў і крытычных артыкулаў “Гульня белымі фігурамі”. Сябра Саюза беларускіх пісьменнікаў з 2007.
Стратэгічны розум
(главы ненапісанага рамана)
ІІІ
Мікола Цыбульскі ў чароўны час маладосці па светаўспрыманні быў савецкім чалавекам, гэта значыць наіўным і даверлівым, часцяком іншы раз нават марыў здзейсніць гераічны подзвіг. Таксама ён меў і стратэгічныя здольнасці, але свае дзяржаўныя роздумы ў правінцыйным гарадку ніякім чынам не мог спраўдзіць.
Адзін толькі нетутэйшы палкоўнік Арлоў, тады камдыв стратэгічных бамбавікоў з ядравай зброяй, што знаходзілася на ваенна-паветранай базе ВМС Балтыйскага Флоту гэтага правінцыйнага горада Быхава на Дняпры, аднойчы сустрэўшыся па нейкіх гаспадарчых праблемах з Міколам Цыбульскім, заўважыў і звярнуў увагу на ягоную шчырасць, свежасць думак, адсутнасць дагматызму і тактычных кар’ерных намераў.
Капітан першага рангу Арлоў, толькі што назначаны камандаваць дывізіяй, якому праз месяц прысвояць чарговае званне контр-адмірала (генерал-майора, згодна з агульнавайсковай кадыфікацыяй), малады, мужны і смелы мужчына, па сваім статусе кіраўніка стратэгічнай вайсковай адзінкі меў дачыненне да дзяржаўных меркаванняў і светапоглядаў. У сваёй кар’еры ён сустракаў мноства людзей, якія займалі ў вайсковай іерархіі розныя рангі, мелі высокія чыны, а на самай справе былі звычайнымі дагматамі, артадоксамі і бажбанамі. Усе яны безнадзейна адсталі ад сучаснага жыцця, хто на дзесяць, хто на трыццаць год, некаторыя генералы і нават маршалы жылі ўяўленнямі мінулай вялікай і трагічнай вайны. Улада на вачах трухнела, і яе ўжо з усіх бакоў абкружылі і падпіралі маладыя ды хцівыя мафіёзныя гіены і дзяржаўныя шакалы.
Мікола вылучаўся з кіруючага статка мясцовых савбураў цікаўнасцю да быцця і нават нейкім даверлівым здзіўленнем перад мінулымі гістарычнымі падзеямі. Ён чытаў успаміны маршалаў Жукава, Ракасоўскага, генерала Гарбатава, начальніка генеральнага штаба германскага вермахта Гальдера і аднойчы здзівіў Арлова, выказаўшы меркаванне, што адной з прычын паразы 1941 года была стратэгічная памылка кіраўніка савецкага генштаба Жукава і міністра абароны Цімашэнка.
Якраз тады кіраўніцтва раёна і палітаддзел вайскова-паветранай дывізіі наладзілі ўрачыстае святкаванне чарговага юбілею Дня Перамогі.
— Вайсковая справа ў перадваеныя часы, — такаваў Цыбульскі, — дзялілася на тры важныя складнікі. Ідэалогія, якая была на высокім узроўні. Прафесіяналізм вайскоўцаў, які быў тады недастатковым. І…
— Цікава, што было трэцім складнікам? — з прыхаванай усмешкай перапытаў капітан трэцяга рангу Гром, кіраўнік вайсковай разведкі дывізіі, які сядзеў насупраць за святочным сталом, і дадаў: — Канечне, матэрыяльная састаўляючая войск: танкі, самалёты, пушкі, кулямёты.
Грому былі нецікавыя аматарскія развагі цывільных шпакоў, але як прафесійны разведчык ён хаваў свае эмоцыі, трымаўся ветліва, прафесійна правакаваў суразмоўцаў на шчырыя гутаркі і сам адначасова азіраў навакольны людскі асяродак, каб палашчыць сваё вока абліччам тутэйшай прыгажуні Алёны Магер. Пасля службы на Новай Зямлі ён адчуваў сябе ў гэтым утульным гарадку, як на курорце.
— Ні ў якім выпадку. — Мікола з годнасцю і на поўным сур'ёзе працягваў выкладаць прафесіяналам свае аматарскія меркаванні. — Матэрыяльныя састаўляючыя маглі пайсці ў армію толькі ў 1943 годзе. У 1941 годзе можна было абаперціся на тое, што мы мелі. Таму трэцяй састаўляючай арміі і народа была пільнасць і прафесіяналізм органаў НКВД і Смерша. Без імуннай сыстэмы ніякі дзяржаўны арганізм не мог існаваць тады і не можа выжыць сёння.
За доўгім сталом усталявалася кароткая цішыня, у тыя часы ўжо пачыналася паступовая крытыка мінулага савецкага часу і ягоных пільных ворганаў бяспекі, якая на працягу некалькі гадоў перарасце ў шалёную і бязлітасную траўлю. Кіраўнік выведкі Гром зразумеў небяспеку ўсталяваўшайся прамаўчанкі і закінуў гэтаму наіўнаму і нібыта даверліваму маладому савбюру чарговае пытанне.
— Урэшце, уся справа ў Сталіне. Ён паверыў фюрэру і прайграў 22 чэрвеня...
— Э не, таварыш маёр, Сталін 22 чэрвеня 1941 года як стратэг выйграў. Дыпламаты і шпіёны інфармавалі, што ЗША дапаможа Савецкай Расіі толькі ў выніку несправакаванай агрэсіі Германіі супраць СССР. У той жа дзень пасля абеда па англійскім радыё выступіў Чэрчыль, які зазначыў, што “мы акажам любую патрэбную дапамогу Расіі ў барацьбе з Гітлерам, мы звернемся да сваіх саюзнікаў па ўсёй планеце, каб яны таксама памагалі Расіі ўсімі сваімі матэрыяльнымі сіламі, фінансамі ў барацьбе з “пякельнікам”. Такім чынам, гэта была перамога Сталіна як стратэга і жудасны пройгрыш вайскоўцаў, перш за ўсё ідэолагаў і генштаба.
— Гэта нешта новае ў ваеннай гісторыі? — міралюбіва запярэчыў начальнік вайсковай выведкі, ён ужо зразумеў, што гэты малады цывільны тутэйшы шпак зараз паставіць яму, вайсковаму прафесіяналу, сакрушальны інтэлектуальны мат. За сталом прыціхлі і зацікаўлена слухалі.
Цыбульскі, адчуўшы, што прысутныя за святочным сталом вайскоўцы і прыгожыя дамы, таксама сінявокая і пекная Алёна Магер, зацікаўлена слухаюць, як той цецярук працягваў сваю ўзнёслую казань:
— Дактрына ідэолагаў аб вайне наступальнай, на чужой тэрыторыі, людзей неваенных, але ўплывовых у дзяржаве, на той момант перамагла. Жукаў у адным сваім інтэрв’ю сказаў: “Галоўная неспадзяванасць была не ў тым, што немцы раптоўна перайшлі мяжу, а ў тым, што для нас з’явілася нечаканай ударная моц нямецкай арміі; нечаканай была шасціразовая і васьміразовая перавага нямецкай арміі на рашаючых напрамках; нечаканасць і масштабы канцэнтрацыі іх войск і сіла іх удара”. Такім чынам бачна, што наша выведка тых часоў не выканала сваёй мэты, генштаб не зразумеў стратэгіі і тактыкі вайны немцаў з Францыяй і Польшай, не разабраўся ў прынцыпах бліцкрыгу.
Вайскоўцы і мясцовае чынавенства з добразычлівай усмешкай пазіралі на маёра, і ён разумеў, што ў вачах тутэйшага правінцыйнага актыву, афіцэраў дывізіі, прыгожых кабет і Алёны Магер, ён атрымаў паразу ад нейкага месцячковага пінжака . Гэта быў мат каралю.
У гэты момант стратэг і тэарэтык Мікола Цыбульскі ўзняўся з месца, трымаючы келіх з шампанскім у руцэ.
— Шаноўныя сябры, дазвольце мне ў гэты чароўны і радасны дзень падняць келіх за нашых мужных вайскоўцаў, за тое, што яны вартуюць наша мірнае жыццё, за тое, каб нашая вайсковая выведка і контрвыведка ўжо ніколі не рабіла такіх жахлівых памылак, якія яна зрабіла ў 1941 годзе. І яшчэ я прапаную, хаця гэта і нямодна сёння, выпіць за Вярхоўнага Глаўнакамандуючага!
Усе, канечне, узрушана і ўзнёсла паднялі свае кубкі і выпілі, хто шампані, хто каньяку. Мат маёру разведкі Грому не быў агучаны, але некаторыя тутэйшыя раённыя кіраўнікі былі незадаволены раптам высока ўзнятым рэйтынгам Цыбульскага ў вачах вайскоўцаў, камдыва ваенна-паветранай базы стратэгічнай авіяцыі Балтыйскага флоту, контр-адмірала Арлова, прыгожых вайсковых кабет, і таму мясцовыя савбюры прынялі захады, каб Мікола больш не высоўваўся і не кантактаваў з вайскоўцамі.
Потым ужо капітан першага рангу Гром, калі пераязджаў у Калінінград на новае месца працы, перадаючы свае справы новабыламу афіцеру контрвыведкі, сказаў:
— Тут у асноўным тусоўка звычайных правінцыяльных шпакоў. Умеюць трымаць сябе з годнасцю, выпіваюць, маюць каханак, але, па вялікім рахунку, малацікавыя. Ёсць някепскія бабы і адзін адыёзны стратэгічна думаючы чалавек, савецкі патрыёт Мікола Цыбульскі. Але мясцовая ўлада, на жаль, запхнула яго ў шуфляду.
Ён памаўчаў крыху, пазіраючы ў вакно, дзе сонца хілілася да небакраю. Ягоны мужны твар, абветраны ледзяным подыхам Арктыкі, быў задумлівы. Гром шмат ведаў як вайсковы разведчык, і гэтыя ягоныя веды нараджалі неспакой аб блізкім і далёкім будучым краіны.
— Цыбульскі — “лакмусавая паперына”, сведчыць аб тым, што адбываецца ў грамадстве і дзяржаве. Я б яго паставіў на ўзровень начальніка палітадзела района.
— Мясцовы пінжак-псіхапат, каму ён патрэбны? — запярэчыў падпалкоўнік Звераў, толькі што прыбылы з Масквы. І, як сапраўдны маскавіт, лічыў, што толькі масквічы і адэсіты маюць права на дзяржаўныя одумы і стратэгічныя развагі.
Гром востра зірнуў на Зверава, але нічога не сказаў. Потым дадаў:
— Не ў гэтым справа. Сусвет галаграфічны. Частка прасторы мае інфармацыю аб усім космасе. Вы ў Маскве, забанілі сабе глузды інфармацыйным смеццем, а гэты самародак ясна адчувае тое, аб чым там прамаўляюць самыя высокія і мудрагелістыя галовы.
— Што нам з гэтага?
— Гэта нам можа даць прадбачанне будучых падзей.
— Будучыя падзеі ў юрысдыкцыі вярхоўнага камандавання. Наша справа — выкананне загадаў, — суха зазначыў падпалкоўнік Звераў, і ў гэты момант капітан першага рангу Гром пашкадаваў аб сваёй шчырасці ў размове з ваенным савбюрам маскоўскага разліву.
