”Завяршыць гештальт”
Тэрнопаль: “Крок”
Пра кнігу:
“Завяршыць гештальт” — дзённік падарожжа “чалавека з фотаапаратам” у прасторы і часе, з Чэхіі ва ўлюбёную краіну ягонай маладосці Галандыю. Па дарозе герой-апавядальнік сустракае людзей з розных краін Еўропы і свету, абмяркоўвае з імі надзённыя пытанні эстэтыкі, эротыкі і геапалітыкі і напружана чакае, калі з ім нарэшце здарыцца нешта, што апраўдае ягонае рашэнне выехаць за мяжу — як цяпер, так і дваццаць гадоў таму з Беларусі. Ён перакананы, што галоўная сустрэча ягонага жыцця чакае яго ў Амстэрдаме.
Пра аўтара:
Макс Шчур (нар. 5.12.1977 у Берасці) — беларускі паэт, перакладчык, празаік, эсэіст. У беларускім друку публікуецца з пачатку 1990-х: “Першацвет”, “ЛіМ”, “Полымя”, “Крыніца”, “Nihil”, “Фрагмэнты”, “Arche”, “pARTisan”, “Дзеяслоў”, “Беларус”, “Новы час”, “Запісы БІНіМ”. З 2013 г. рэдагуе віртуальны літаратурны часопіс “
ЛітРАЖ”.
Аўтар кніг паэзіі “Амфітэатар” (1999), “Раньні збор” (2006), “Амальгама” (2010), “Летні час” (2014) і нізкі апавяданняў “Ліст, знойдзены на папялішчы” (2011). Асобныя творы перакладаліся на польскую, чэшскую, славенскую і шведскую мовы.
Як перакладчык найбольш вядомы сваім перастварэннем кніг Л. Кэрала “Алесіны прыгоды ў Цудазем’і” (2002, 2013) і “На тым баку люстэрка”. Перакладае з англійскай, іспанскай, чэшскай і славацкай моў. Прадстаўлены ў анталогіі перакладной паэзіі “Галасы з-за небакраю” (2008).
3.
Таксі прывозіць маіх гасьцей проста мне пад вокны, я назіраю за імі з вышыні чацьвёртага паверху са спачуваньнем: двух немаладых людзей з фатаздымку акурат цяпер бязбожна аббірае таксіст і нават не дапаможа ім з валізамі — а тыя відавочна цяжкія. Давядзецца ісьці ўніз. На сьпёку. А мо ня варта? Ці не дастаткова проста бзыкнуць ім кнопкай? Недастаткова: кім яны могуць мяне палічыць? Я ж яшчэ малады, поўны сіл, і ўжо такі непаважлівы да старэйшых. У дадатак, у доме няма ліфта. Халера зь імі: пайду сустрэну, але з пад’езду, у якім смурод сабачых сцакаў выгодна дапаўняецца прыемным халадком, выходзіць ня буду, няма дурных. У самы палудзень. Пунктуальна яны, трэба заўважыць.
Ну вось яна, першая сустрэча па-за віртуальнасьцю. Няёмкая, як усе такія сустрэчы. Больш няёмкімі бываюць толькі першыя хвіліны пасьля сэксу. Параўнаньне зьнешнасьцяў, нагадваньне імёнаў. Бяру найцяжэйшую валізу і амаль бягу зь ёю нагару, абы адкласьці пачатак размовы на пазьней. Спускаюся па яшчэ адну. Чаго яны з сабою панабіралі? Яны што сюды, на стала? Цяжка ўсё-ткі дыхаць з такой вагой (я пра валізы) і такім смуродам. Але падміргваю гасьцям, маўляў, не бяды, хутка выветрыцца (хлусьня). Ўэлкам ту май апартмэнт.
Зь сенцаў ім насустрач адразу кідаецца, непрыемна аблізваючы насы, смурод маіх цыгарэт, паводле трываласьці параўнальны з сабачым на лесьвіцы. Між Сцылай і Харыбдай. Ну, затое ў цэнтры. Абое моршчацца, жонка нешта напаўголаса кажа мужу па-галяндзку (якіх толькі моваў у маёй хаце ні гучала, але галяндзкая ўпершыню) — той толькі моўчкі хавае вочы. Тады яна сама зьвяртаецца да мяне па-ангельску:
— Вы курыце дома?
— Толькі ў адным пакоі, — а гэта ўжо не хлусьня: ён у мяне адзін, затое вялікі.
— Пра курэньне ў вашай абвестцы не напісана, — ушчувае мяне госьця.
— Гэта я наўмысна, — зноў спрабую я пажартаваць. — Іначай да мяне ніхто б не паехаў.
Аднак дама кажа мне без усякіх сьмешак:
— Калі ласка, у нашым доме не курыце. Можаце курыць на дварэ ці ў дворыку, толькі ня дома.
— Што вы, ні ў якім разе. То бок ні ў якім разе дома. Вось тут у мяне купальня з прыбіральняй...
— Разам?
— Тут так паўсюль, што зробіш... Я таксама ня мог прывыкнуць. Але цяпер лічу, што так зручна. Вось у гэтай частцы гасьцёўні — кухня...
— Так, яе мы на фатаздымку бачылі. Яна нас цалкам задавальняе.
— Мяне таксама. Заўважце, як новая! — я ёю наўмысна нячаста карыстаюся...
— У вас няма мыйнай машыны?
— Пральнай? Ёсьць...
— Не, для посуду.
— Ды колькі таго посуду... Ён дарэчы вось тут. Я ем збольшага на канапе, але вы можаце ўжываць пісьмовы стол...
Мужчына ўрэшце не вытрымлівае і ўподсьмех кажа:
— Не пераймайцеся, мы пастараемся больш хадзіць па рэстарацыях. Файная ў вас кватэра, утульная — для двух старых сама тое.
— Ну што вы, старых... — думаю, як яшчэ лепей зрабіць ім камплімэнт, але пастанаўляю, што хопіць і гэтага. — Можа, вам якой гарбаткі ці кавы з дарогі?
— Мне кавы, калі можна, — адказвае жонка.
— А я гарбаты вып’ю, — падтрымлівае прапанову мужчына. Для мяне гэта выдатная нагода заняць рукі й паказаць, якая я ахайная сам-сабе-гаспадыня. Я яшчэ ня ведаю, што мяне чакае наперадзе. Але пакурыць мне карціць ужо зараз.
Сядаем за стол, я раздаю на траіх пітво й пячэньне.
— Як даляцелі? — пачынаю з абавязковага.
— А што тут ляцець, — махае рукой мужчына з гераічнай абыякавасьцю маёра Гагарына.
— Вы ж таксама да нас самалётам?
Бяз гэтага пытаньня, вядома, нельга. Адказваю шчыра:
— Я б пайшоў пешкі, але адпачынак кароткі — таму машынай.
Пара насьцярожваецца. Ня можа зразумець, чаму я ўвесь час гэтак дзіўна жартую. Ну сказаў бы, што баюся лётаць самалётам, усе б зразумелі. Але ж пешкі? Хіба гэта сьмешна?
— У вас ёсьць машына?
— Няма. — Вырачаныя вочы. — Я паеду... стопам.
Канец, я цалкам сапсаваў сваю рэпутацыю. Чалавек, які езьдзіць стопам у сорак гадоў? Як гэта называецца? Слушна: лузер.
Я спрабую выправіць памылку:
— То бок таксі...
І адразу ж усьведамляю, што гэта гучыць яшчэ больш абсурдна, чым “пешкі” ці “стопам”. Асабліва з улікам таго, колькі ім каштаваў прыезд зь лётнішча. Галяндцы настолькі зьбітыя з тропу, што пастанаўляюць прыпісаць хаос у маёй галаве майму няведаньню ангельскай. Урэшце, якая ім розьніца.
— Значыць, вы выяжджаеце сёньня?
— Не, заўтра з раніцы.
Зноў няёмкая паўза. Яны пераглядаюцца, і гэтым разам слова бярэ мужчына, як старэйшы па званьні. Справа сур’ёзная:
— Калі не памыляюся, у нашым кантракце як пачатак абмену пазначаная ўжо заўтрашняя дата...
— Не памыляецеся, усё слушна. Я сёньня пераначую ў сябра.
Сужэнцы ківаюць галовамі з радасным разуменьнем. Спалохаліся ўжо, што давядзецца спаць са мной — яўным псыхапатам — у адной хаце, хай нават у маёй — можна ўявіць сабе, як яны цяпер хвалююцца за сваю! Трэба скарыстаць гэты момант для пералому ў гутарцы. Дастаю свой адзіны й галоўны козыр: ключы ад дому.
— Вось гэты ад ніжніх дзьвярэй, гэты ад кватэры... Гаспадар пра ўсё паінфармаваны й ня мае нічога супраць... Пошту забіраць ня трэба... Дзьверы на вуліцу лепш на ноч замыкаць на ключ, раён ня самы бясьпечны... Дый самі пільнуйцеся, калі будзеце позна вяртацца...
— Можаце не тлумачыць, мы ня першы раз у замежжы, — усьміхаецца мужчына. Я ў гэтым не сумняюся.
— Гэта наш трыццаць першы абмен! — з гонарам дадае жанчына.
— Трыццаць першы?!
— Так, мы карыстаемся Дамбартэрам штогод.
— То бок, вы ўжо трыццаць адзін год разам? — удакладняю я, удаючы жартаўлівы недавер, за якім павінна хавацца захапленьне.
— Сорак, — з сур’ёзным тварам яшчэ болей удакладняе мужчына.
4.
Прызнаюся, што на працягу гадоў я недаацэньваў інтэрнэт як сродак фармаваньня жывой матэрыі ў нешта падобнае да цывілізацыі і бачыў у ім у лепшым выпадку электронны аналяг колішніх дымавых сыгналаў. Паводле маіх уяў, ён нагадваў гэткую вясковую дыскатэку, дзе пад дошкай аб’яў сельсавета зьбіраюцца па вечарах непаўналетнія хуліганы, каб слухануць музло, абмеркаваць настаўніц, памацаць дзевак, скінуцца на траіх, выклікаць адзін аднаго на разы, абасцаць плот ці напісаць на ім слова з трох літараў — праз усё гэта ў клюбе надта тхніць лайк тын сьпірыт. З часам, аднак, дзякуючы інвэстыцыям прыватнага капіталу, вясковы клюб перабудавалі ў абласны палац піянэраў, зь бібліятэкай, музэем, дзіцячым пакоем, кінатэатрам (для дарослых і недарослых), спортзаляй, гурткамі па інтарэсах, тэлефоннай будкай, супэрмаркетам на першым паверсе, казіно, жывым стрыптызам, кабінэтам псыхоляга, службай знаёмстваў, аддзяленьнем ашчаднага банку, біржай працы й цэнных папер, карацей, ледзь не з раддомам, абляпіўшы палац зьсярэдзіны й звонку рэклямнымі плякатамі й зрабіўшы ўсё гэта больш інтэрактыўным за саму рэчаіснасьць. Мацаньню дзевак, лаянцы й арганізацыі каляровых ці там чорна-белых рэвалюцый былі цяпер адведзеныя чыста вымытыя прыбіральні з так званымі мадэратарамі на ўваходзе і выхадзе, непасрэдна каля офісаў інфармацыйных агенцтваў. І тым ня менш пэрыядычныя наведваньні гэтага храму імя чалавечага духу, дзе штодня адбываўся цуд ператварэньня лайна ў віно й назад, так і не зрабілі зь мяне яго заўсёдніка, пагатоў верніка. Магчыма, галоўную ролю тут згуляла адсутнасьць у ім нармальнага піўбару — хаця паступова я навучыўся прыносіць бухло з сабой і выседжваць каля манітору ў тупым безудзельным сузіраньні неўтаймоўнай людзкой актыўнасьці, адчуваючы штосьці паміж агідай, зайздрасьцю й шчырым захапленьнем. Практычную карысьць гэтага спэктаклю я зразумеў толькі тады, калі ў храме мне дапамаглі знайсьці легальную працу, а потым і хату — таму цяпер, страціўшы першую, я спадзяваўся на тое, што змагу зноў адшукаць там чарадзейны сродак ад беспрацоўя й беспэрспэктыўя.
Да знаёмства з Дамбартэрам.ком я не ўяўляў сабе, колькі сілы, фантазіі й волі да самаарганізацыі драмае ў тым, што называецца сярэдняй клясай. У сваёй наіўнасьці я прывык быў лічыць усё сярэдняе пасрэдным, шараговым і шэрым, кажучы па-чэску шэрэдным (нягеглым, брыдкім) — але ж ужо для таго, каб ня ўпасьці ў пралёт сацыяльнай лесьвіцы або папросту дажыць да сярэдняга веку, трэба выявіць немалыя практычныя здольнасьці, нават па-свойму таленты. Уласна, сярэднюю клясу і ўтвараюць збольшага людзі сярэдняга веку, якія ў маладосьці мудра паставілі ўвесь свой час і невялічкі стартавы капітал не на перамогу ці паразу, а на мірную нічыю ў таварыскім матчы між сабою й сьветам, бо зразумелі, што галоўнае тут не перамагчы, а прынамсі не прайграць. Навучыцца такой абачлівасьці й жывучасьці ніколі ня позна — пасьля пэнсіі як знойдзеце.
На першы погляд Дамбартэр.ком — звычайная сацыяльная сетка, дзе людзі табунамі фрэндзяцца й адфрэнджваюцца між сабой праз адсутнасьць іншай забавы, але ўжо на другі разумееш, што ўсіх іх яднае адзін вельмі практычны інтарэс, які ў дадзеным выпадку часткова супадаў з маім: аб’езьдзіць палову сьвету й яшчэ на гэтым зэканоміць, паказаўшы дупу ўсім турыстычным агенцтвам, гатэлям і платным віртуальным пасярэднікам падобных паслуг. Сама прыдумка прывяла мяне ў захапленьне сваёй антыкапіталістычнай скіраванасьцю й немудрагельнасьцю: вы проста выстаўляеце на гэткі дармовы аўкцыён уласную хату і чакаеце, ці не захоча нейкі замежнік пажыць у ёй на той час (тыдзень, два, месяц, паводле працягласьці адпачынку), пакуль вы ў сваю чаргу пажывяце ў ягонай. Вось яна, выгада ўласнага жытла, наяўнасьцю якога так ганарыцца сярэдняя кляса! Гэта ў эканоміцы называецца, здаецца, гранічнай карысьцю: у выпадку хаты яна палягае ў магчымасьці зь яе ўрэшце куды-небудзь зваліць! (Ну і яшчэ спаліць яе з мэтай страхавога падману.) Не, не падумайце, уласнай хаты ў мяне няма, я ўсяго толькі здымаю кватэру — але каму які да гэтага клопат? Толькі майму гаспадару — ну, зь ім мы ўжо неяк дамовімся, ён мужык нармалёвы, раз ужо наагул мяне да сябе пусьціў. Вось калі б я жыў на дармовай службовай кватэры ад канторы, як некаторыя былыя калегі, або ў сацыяльнай маласямейцы, як яшчэ два гады таму, то мне дакладна паказалі б аўкцыён. Адным словам, я адразу ж па-хуткаму прыбраўся, схапіў нядаўна набытую камэру і зладзіў сваёй прасторнай аднапакаёўцы без пакаёўкі фатасэсію, заліў вынікі на Дамбартэр і расьпісаў там усе выгады месца свайго пражываньня й яго ваколіцаў, пасьля чаго стаў чакаць фантану прапановаў па абмене на самы бліжэйшы час — да наступнай працы я цалкам вольны! Пры гэтым, бляха, воляю лёсу жыву ў самой залатой Празе, маці гарадоў, ледзь не ў культурным цэнтры Эўропы! Сардэчна, маўляў, запрашаю! (…)