Славамір Адамовіч
“Цана Еўропы, альбо Гісторыі Вільмана”
Мінск: “Наш дом”
Пра кнігу:
“Цана Еўропы, альбо Гісторыі Вільмана” — аўтабіяграфічны раман Славаміра Адамовіча. У кнізе расказваецца гісторыя чалавека, які паехаў на чужыну на заробкі і, пабачыўшы жыццё нізоў тамтэйшага грамадства, вяртаецца на радзіму.
Пра аўтара:
Славамір Адамовіч нарадзіўся ў 1962 г. на станцыі Унежма Анежскага раёну Архангельскай вобласці. У 1977 годзе скончыў 8 класаў Будслаўскай школы; у 1979 г. — Свірскае СПТВ-17. Працаваў у Казахстане, у саўгасе “Будслаўскі”, на Беларускай чыгунцы, на станкабудаўнічым заводзе імя Kiрава ў Мінску. У 1986-1992 гг. вучыўся на філфаку БДУ; з 1991 па 1995 гг. працаваў у “Настаўніцкай газеце”.
У 2000 годзе Славамір Адамовіч знаходзіўся ў ЗША, працаваў на будоўлях Нью-Ёрка. У верасні 2002-га выехаў у Нарвегію, дзе атрымаў від на жыхарства і дазвол на работу. У Нарвегіі пражыў 8 гадоў.
Сябра Саюзу беларускіх пісьменнікаў (з 1999 г.). Аўтар зборнікаў вершаў: "Кальварыйскія клёны" (1990), "Зямля Ханаан" (1993), "Зваротныя правакацыі" (1994), "Каханне пад акупацыяй" (1996), "Спіраль Бруна" (1997), "Плавільшчыкі расы" (1999), "Турэмны дзённік" (2001).
Першую кнігу рамана "Цана Еўропы, альбо Гісторыі Вільмана" можна прачытаць тут.
Цана Еўропы, альбо Гісторыі Вільмана
(фрагмент)
2004
Дарагая Сястра мая!
Вось і скончыўся дзве тысячы трэці, які я так ніколі і не пражыву на Радзіме, бо аддаў яго прыгожай, сытай, саманадзейнай і хітрай Чужыне.
Гэты год пачаўся з забойстваў. У бежанцаў, якія гадамі сядзяць у лагерах, чакаючы адказу ад уладаў, пачынае зрываць дах. І тады яны ідуць і вытрасаюць душу з тутэйшых. У студзені малады пакістанец залез у мірны дамок 80-гадовай бабулькі і кокнуў яе фактычна без дай прычыны (грошаў у старой у хаце не было — свае капіталы нарвежцы трымаюць у банках). Газеты не змаглі не заўважыць, што жанчына перажыла нямецкую акупацыю, але не перанесла бежанецкай навалы.
У лютым ужо ў нашым запалярным регіёне самаліец, ізноў жа малады, смяротна параніў нажом шафёра рэйсавага аўтобуса, які не пускаў афрыканца ў салон без білета. Ізноў газеты прайшліся жорсткай франтальнай крытыкай па палітыках і палітычных партыях. Асабліва дастаецца правым, якія сёння маюць бальшыню ў Стортынгу і ўрадзе. Лідэр партыі правых і міністр дэпартаменту камунальнай гаспадаркі Эрна Сольберг пачала была закручваць гайкі адносна палітыкі прыёму бежанцаў, але гэта толькі ўскладніла праблему. Дасціпны народ абыгрывае імя “Эрна” са словам “ерн” — жалеза, а ў выніку атрымліваецца мянушачка “Жалезная Эрна” (“ерн Эрна”). Да таго ж гэты палітык у спадніцы настолькі масіўная (кіль пад 150 на выгляд), і пры тым русавалосая і мілая з твару, што выходзіць зусім добра і па-сямейнаму. Як толькі бачыш яе на экране TV, хочацца думаць нешта такое прыемнае пра сям’ю чалавек з дзесяці як мінімум; пра Велікодныя булкі, калдуны, бульбяную “бабку” і законныя дранікі. А па ўсім — пра выкананне шлюбнага абавязку на салідным драўляным ложку з металічным каркасам.
Ну ды сімпатыі мае мне не дапамаглі — акурат 8-га сакавіка, на свой сорак другі дзень нараджэння, я атрымаў адмову на прашэнне пра палітпрытулак. Можаш сабе ўявіць, які я быў злы і проста раз’юшаны. Ты ж ведаеш, ехаў я ў гэты край не ў эміграцыю і не па прытулкі — я ж не бязбацькавіч, і Радзіма для мяне — гэта маё ўсё. Я прыпёрся сюды, каб здабыць матэрыяльную незалежнасць, каб зарабіць. Ну а калі пайшлі такія расклады, што без прытулку ніяк, то і я падключыўся да спаборніцтва. Тым болей, што, як я лічыў, у мяне ўсе казыры на руках, усе правы за мной.
Аказалася, што не, казыры на руках у тых, хто забівае: у афрыканцаў, арабаў. “Не, здавацца рана,” — зрабіў я разумную выснову і даў “дабро” свайму дзяржаўнаму адвакату Эйнару Хесельбургу на падачу касацыйнай скаргі.
Падключылася і наша еўрапейская дыяспара са штаб-кватэрай у Бруселі. Даслалі абурана-пагрозлівыя лісты на адрас нарвежскіх уладаў і ў праваабарончыя еўрапейскія інстытуты. Чакаем вынікаў.
Ужо цэлы год сядзіць у нашым лагеры гора-ўцякач з Азербайджану — малады недавук-наркаман, які дастае ўсю нашу бежанецкую грамаду. Ягоная неўратычная энергія не дае яму спакою ні на хвіліну — гэта перад хуткім канцом. Не дацягне і да 40. Тым болей, што ў яго, як ён кажа, самая цяжкая форма гепатыту.
Дык вось у маі адзначылі мы ягонае вяселле з тутэйшай дурніцай. А было так. Адзін мой знаёмы афрыкан, хрысціянін, наладзіўся хадзіць на нядзельную імшу ў наша сяльцо. Ну дык во, хадзіў-хадзіў, пакуль не пазнаёміўся з тутэйшай дзяўчынай. І так гэтая маладая нарвежка-таўстуха прыкіпела да паджарага афрыкана, што аж да нас у лагер пачала прыходзіць. Вось тут, у гэты момант, і пераманіў наш азер тутэйшую любаньку — пачаў яе на вечарынкі свае запрашаць, касячкі забіваць навучыў, самагонку піць і лаяцца “паматушкі” рускімі словамі.
Потым было “вяселле маладых” — азербайджанскага наркамана з гепатытам у крыві, і маладой нарвежскай дурнічкі ў цяжкой вазе.
Прыехалі аднекуль з правінцыі ейныя бацькі майго веку. Нашая рускамоўная бежанецкая кодла адкрыта падсмейвалася з іх, падымаючы шклянкі з самагонкай за здароўе маладых.
Урэшце рэшт госці перапіліся і страцілі кантроль над сітуацыяй. Тады прыйшлі суседзі-славяне, выцягнулі “маладога” на двор і за кустом чорных парэчак увярнулі яму трохі ў бакі…
Нядаўна “маладая пара” пераехала кудысьці пад Осла, дзе нявеста знайшла нейкую работу. Уяўляю сабе, якое цікавае сямейнае жыццё яе чакае…
* * *
Здароў, зямляк, каб над табой поп яшчэ доўга не зароў! Дык ты там не здаешся, як некаторыя, трываеш. Гэта добра, гэта ўхваляю.
А памятаеш, як ты летам нуль другога заваліў да мяне з разбітай галавой? Ты казаў, што ачуўся ў купалаўскім скверы, дзе цябе гопнікі стукнулі за твой інтэлігенцкі выгляд. І вось ты з акрываўленай галавой дабіраўся грамадскім транспартам з цэнтру сталіцы аж да нас у Курасоўшчыну, каб атрымаць у мяне першую сяброўскую дапамогу — настаўніку ад вучня. Я тады аддаў табе мой стылёвы летні плашч, нейкія спінжакі і швэдры, ведаючы, што ў бліжэйшыя гады мне іх ужо не насіць…
Ты тады быў у вельмі дрэнным эканамічным стане і прадаваў мне сваё апошняе дабро — залаты ланцужок з часоў нашага жыцця ў Серабранцы.
Вось тады я яшчэ раз пераканаўся: трэба ехаць, шукаць шляхі да эканамічнай незалежнасці, без якой і духоўная свабода выглядае сумнеўнай. Бо чым бы я дапамог табе, каб не было ў мяне тады свайго жытла, гарачай вады і ста грамаў з закускай у лядоўні?
Цяпер я сам вяду абсалютна спартанскае існаванне ў гэтым лагеры, чакаючы адказу на маю касацыйную скаргу. Ты ўжо ведаеш, што кармлюся я з Кантэйнера, пераводзячы сваю сацыяльную выплату ў паўночна-амерыканскія даляры. Яшчэ пачаў збіраць і здаваць пустыя пляшкі. А нядаўна адкрыў новую крыніцу эканамічнай падтрымкі — прыватную звалку. Я вывучыў распарадак рабочага дня і прыязджаю туды, калі работнікі звалкі садзяцца ў свае легкавушкі і едуць дамоў.
На звалцы я знаходжу ўсё, што мне патрэбна для аўтаномнага існавання: у кантэйнеры для металічнага лому чакаюць мяне наварочаныя велікі, якія толькі трохі падрамантаваць — і паехаў; у іншым — вопратка, толькі пракіпяціць… Часу ў мяне поўна, таму летам я працую няспешна. Іншы раз зусім блізка падбягае ліска, і тады колькі хвілінаў мы глядзім у вочы адно аднаму. Вядома, першай адводзіць свой цікаўны позірк яна і, вінавата фыркаючы, адбягае за плот. Зімой часам пужае мяне кароль тутэйшых узлескаў лось, калі нечакана ў ціхім марозным паветры пад ім звонка трэскаецца сухая сасновая лапка.
Тутэйшая звалка камуны “Сальтдал” адкрывае мне, дапытліваму чужынцу, элементарнае жыццё сённяшніх нашчадкаў колішніх вікінгаў. Фактычна я магу прасачыць па адкідах жыццё таго ці іншага роду ад нараджэння да смерці. Вось, напрыклад, у сям’і якога-небудзь Юна Ларсэна падрасла дачка Брунхільда, яе рыхтуюць да канфірмацыі. Аднойчы дзяўчына-падлетак бярэ пакет і згружае ў яго ўсю сваю дзявочую драбязу яшчэ з часоў хрышчэння. Першыя завушнічкі і першыя пярсцёнкі, купленыя мамай на ейнае 6-годдзе; здымачкі памерам 3х4, яшчэ чорна-белыя, на адваротным баку якіх пазначана: “Б.Л., 10 гадоў, 1971”; цэлая жменя рознакаляровых гузічкаў і караляў, сярод якіх я намацваю і срэбны ланцужок з сэрцайкам…
Такіх пакецікаў я вунь колькі даследваў! Збольшага ў іх адно і тое ж: драбяза, якая збіралася ў дзіцячым пакоі ад нараджэння да канфірмацыі.
У пакетах дарослых дам часта хаваюцца сведчанні сямейных драм. “Дарагому Уле ад Эльзы. На памяць. 1962”. Колькі падобных надпісаў прачытаў я на розных — чорна-белых і каляровых — здымках за час, пакуль я берсеркам хаджу на гэтай звалцы. Дзе вы цяпер, Уле і Эльза? Чаму перасталі вам быць дарагімі вашы здымкі, альбомы, кніжкі пра каханне з дарчымі надпісамі. Няўжо-ткі нічога не каштуе здымак блізкага чалавека, які некалі быў каханым? Няўжо сапраўды людская памяць такая кароткая? Няўжо мне выпала быць апошнім сведкам вашага былога кахання — тут, на месцы яго апошняга спачыну. Ужо на іншую — сваю — памяць я забяру вашыя чорна-белыя здымкі 60-х. Астатняе, як вы і рашылі, я пакіну на гэтай невялікай запалярный звалцы, што ляжыць паміж двума горнымі хрыбтамі, паміж якімі, у салёнай даліне аднаіменнай камуны, пражылі свой век дзясяткі пакаленняў вашага роду…
Праз некалькі дзён работнікі звалкі перасыплюць гэты ўчастак спецыяльнай соллю, якая дапамагае распаду неарганічных матэрыялаў. Потым трактарыст утрамбуе пакецікі з недавыкарыстанай пудрай, крэмам “Nivea”, старымі шампунямі: пройдзецца па вашай памяці і вашым каханні і ўрэшце засыпле іх скальным халодным друзам. І толькі некалькі здымачкаў дзяўчыны Эльзы з шыньёнам на русай галоўцы і хлопца Уле з прычоскай “пад Бітлоў” застануцца ў маім архіве, каб сведчыць, што вы ўсё ж былі…
Самае сумнае, калі зазіраеш у пакецікі бабулек. Гэта значыць, што іх ужо няма, а ўнукам бабуліна драбяза тым больш не патрэбна, калі яны і сваю не берагуць.
У бабуліных пакеціках — старызна ўсяго 20 ст.: — карычневыя грабеньчыкі, модныя ў 30-х–50-х; металічныя пярсцёнкі з устаўкамі з танных камянёў; старыя скукожаныя рыдыкюльчыкі, якія служылі сваім гаспадыням яшчэ да разрыву уніі са Швецыяй у 1905-м; драўляныя пацеркі-ружанцы з алюмініевымі крыжыкамі; дэкаратыўныя талерачкі і падсвечнікі з алюмінію… Доўгія гады гэтая драбяза старэла разам са сваімі ўладальніцамі, падтрымліваючы ў іх агмень памяці. І вось цяпер усё: прыняўшы з маіх рук апошняе чалавечае цяпло, гэтая драбяза следам за гаспадынямі вяртаецца ў прах, адкуль усё яно і паўстала...
(фрагмент)
2004
Дарагая Сястра мая!
Вось і скончыўся дзве тысячы трэці, які я так ніколі і не пражыву на Радзіме, бо аддаў яго прыгожай, сытай, саманадзейнай і хітрай Чужыне.
Гэты год пачаўся з забойстваў. У бежанцаў, якія гадамі сядзяць у лагерах, чакаючы адказу ад уладаў, пачынае зрываць дах. І тады яны ідуць і вытрасаюць душу з тутэйшых. У студзені малады пакістанец залез у мірны дамок 80-гадовай бабулькі і кокнуў яе фактычна без дай прычыны (грошаў у старой у хаце не было — свае капіталы нарвежцы трымаюць у банках). Газеты не змаглі не заўважыць, што жанчына перажыла нямецкую акупацыю, але не перанесла бежанецкай навалы.
У лютым ужо ў нашым запалярным регіёне самаліец, ізноў жа малады, смяротна параніў нажом шафёра рэйсавага аўтобуса, які не пускаў афрыканца ў салон без білета. Ізноў газеты прайшліся жорсткай франтальнай крытыкай па палітыках і палітычных партыях. Асабліва дастаецца правым, якія сёння маюць бальшыню ў Стортынгу і ўрадзе. Лідэр партыі правых і міністр дэпартаменту камунальнай гаспадаркі Эрна Сольберг пачала была закручваць гайкі адносна палітыкі прыёму бежанцаў, але гэта толькі ўскладніла праблему. Дасціпны народ абыгрывае імя “Эрна” са словам “ерн” — жалеза, а ў выніку атрымліваецца мянушачка “Жалезная Эрна” (“ерн Эрна”). Да таго ж гэты палітык у спадніцы настолькі масіўная (кіль пад 150 на выгляд), і пры тым русавалосая і мілая з твару, што выходзіць зусім добра і па-сямейнаму. Як толькі бачыш яе на экране TV, хочацца думаць нешта такое прыемнае пра сям’ю чалавек з дзесяці як мінімум; пра Велікодныя булкі, калдуны, бульбяную “бабку” і законныя дранікі. А па ўсім — пра выкананне шлюбнага абавязку на салідным драўляным ложку з металічным каркасам.
Ну ды сімпатыі мае мне не дапамаглі — акурат 8-га сакавіка, на свой сорак другі дзень нараджэння, я атрымаў адмову на прашэнне пра палітпрытулак. Можаш сабе ўявіць, які я быў злы і проста раз’юшаны. Ты ж ведаеш, ехаў я ў гэты край не ў эміграцыю і не па прытулкі — я ж не бязбацькавіч, і Радзіма для мяне — гэта маё ўсё. Я прыпёрся сюды, каб здабыць матэрыяльную незалежнасць, каб зарабіць. Ну а калі пайшлі такія расклады, што без прытулку ніяк, то і я падключыўся да спаборніцтва. Тым болей, што, як я лічыў, у мяне ўсе казыры на руках, усе правы за мной.
Аказалася, што не, казыры на руках у тых, хто забівае: у афрыканцаў, арабаў. “Не, здавацца рана,” — зрабіў я разумную выснову і даў “дабро” свайму дзяржаўнаму адвакату Эйнару Хесельбургу на падачу касацыйнай скаргі.
Падключылася і наша еўрапейская дыяспара са штаб-кватэрай у Бруселі. Даслалі абурана-пагрозлівыя лісты на адрас нарвежскіх уладаў і ў праваабарончыя еўрапейскія інстытуты. Чакаем вынікаў.
Ужо цэлы год сядзіць у нашым лагеры гора-ўцякач з Азербайджану — малады недавук-наркаман, які дастае ўсю нашу бежанецкую грамаду. Ягоная неўратычная энергія не дае яму спакою ні на хвіліну — гэта перад хуткім канцом. Не дацягне і да 40. Тым болей, што ў яго, як ён кажа, самая цяжкая форма гепатыту.
Дык вось у маі адзначылі мы ягонае вяселле з тутэйшай дурніцай. А было так. Адзін мой знаёмы афрыкан, хрысціянін, наладзіўся хадзіць на нядзельную імшу ў наша сяльцо. Ну дык во, хадзіў-хадзіў, пакуль не пазнаёміўся з тутэйшай дзяўчынай. І так гэтая маладая нарвежка-таўстуха прыкіпела да паджарага афрыкана, што аж да нас у лагер пачала прыходзіць. Вось тут, у гэты момант, і пераманіў наш азер тутэйшую любаньку — пачаў яе на вечарынкі свае запрашаць, касячкі забіваць навучыў, самагонку піць і лаяцца “паматушкі” рускімі словамі.
Потым было “вяселле маладых” — азербайджанскага наркамана з гепатытам у крыві, і маладой нарвежскай дурнічкі ў цяжкой вазе.
Прыехалі аднекуль з правінцыі ейныя бацькі майго веку. Нашая рускамоўная бежанецкая кодла адкрыта падсмейвалася з іх, падымаючы шклянкі з самагонкай за здароўе маладых.
Урэшце рэшт госці перапіліся і страцілі кантроль над сітуацыяй. Тады прыйшлі суседзі-славяне, выцягнулі “маладога” на двор і за кустом чорных парэчак увярнулі яму трохі ў бакі…
Нядаўна “маладая пара” пераехала кудысьці пад Осла, дзе нявеста знайшла нейкую работу. Уяўляю сабе, якое цікавае сямейнае жыццё яе чакае…
* * *
Здароў, зямляк, каб над табой поп яшчэ доўга не зароў! Дык ты там не здаешся, як некаторыя, трываеш. Гэта добра, гэта ўхваляю.
А памятаеш, як ты летам нуль другога заваліў да мяне з разбітай галавой? Ты казаў, што ачуўся ў купалаўскім скверы, дзе цябе гопнікі стукнулі за твой інтэлігенцкі выгляд. І вось ты з акрываўленай галавой дабіраўся грамадскім транспартам з цэнтру сталіцы аж да нас у Курасоўшчыну, каб атрымаць у мяне першую сяброўскую дапамогу — настаўніку ад вучня. Я тады аддаў табе мой стылёвы летні плашч, нейкія спінжакі і швэдры, ведаючы, што ў бліжэйшыя гады мне іх ужо не насіць…
Ты тады быў у вельмі дрэнным эканамічным стане і прадаваў мне сваё апошняе дабро — залаты ланцужок з часоў нашага жыцця ў Серабранцы.
Вось тады я яшчэ раз пераканаўся: трэба ехаць, шукаць шляхі да эканамічнай незалежнасці, без якой і духоўная свабода выглядае сумнеўнай. Бо чым бы я дапамог табе, каб не было ў мяне тады свайго жытла, гарачай вады і ста грамаў з закускай у лядоўні?
Цяпер я сам вяду абсалютна спартанскае існаванне ў гэтым лагеры, чакаючы адказу на маю касацыйную скаргу. Ты ўжо ведаеш, што кармлюся я з Кантэйнера, пераводзячы сваю сацыяльную выплату ў паўночна-амерыканскія даляры. Яшчэ пачаў збіраць і здаваць пустыя пляшкі. А нядаўна адкрыў новую крыніцу эканамічнай падтрымкі — прыватную звалку. Я вывучыў распарадак рабочага дня і прыязджаю туды, калі работнікі звалкі садзяцца ў свае легкавушкі і едуць дамоў.
На звалцы я знаходжу ўсё, што мне патрэбна для аўтаномнага існавання: у кантэйнеры для металічнага лому чакаюць мяне наварочаныя велікі, якія толькі трохі падрамантаваць — і паехаў; у іншым — вопратка, толькі пракіпяціць… Часу ў мяне поўна, таму летам я працую няспешна. Іншы раз зусім блізка падбягае ліска, і тады колькі хвілінаў мы глядзім у вочы адно аднаму. Вядома, першай адводзіць свой цікаўны позірк яна і, вінавата фыркаючы, адбягае за плот. Зімой часам пужае мяне кароль тутэйшых узлескаў лось, калі нечакана ў ціхім марозным паветры пад ім звонка трэскаецца сухая сасновая лапка.
Тутэйшая звалка камуны “Сальтдал” адкрывае мне, дапытліваму чужынцу, элементарнае жыццё сённяшніх нашчадкаў колішніх вікінгаў. Фактычна я магу прасачыць па адкідах жыццё таго ці іншага роду ад нараджэння да смерці. Вось, напрыклад, у сям’і якога-небудзь Юна Ларсэна падрасла дачка Брунхільда, яе рыхтуюць да канфірмацыі. Аднойчы дзяўчына-падлетак бярэ пакет і згружае ў яго ўсю сваю дзявочую драбязу яшчэ з часоў хрышчэння. Першыя завушнічкі і першыя пярсцёнкі, купленыя мамай на ейнае 6-годдзе; здымачкі памерам 3х4, яшчэ чорна-белыя, на адваротным баку якіх пазначана: “Б.Л., 10 гадоў, 1971”; цэлая жменя рознакаляровых гузічкаў і караляў, сярод якіх я намацваю і срэбны ланцужок з сэрцайкам…
Такіх пакецікаў я вунь колькі даследваў! Збольшага ў іх адно і тое ж: драбяза, якая збіралася ў дзіцячым пакоі ад нараджэння да канфірмацыі.
У пакетах дарослых дам часта хаваюцца сведчанні сямейных драм. “Дарагому Уле ад Эльзы. На памяць. 1962”. Колькі падобных надпісаў прачытаў я на розных — чорна-белых і каляровых — здымках за час, пакуль я берсеркам хаджу на гэтай звалцы. Дзе вы цяпер, Уле і Эльза? Чаму перасталі вам быць дарагімі вашы здымкі, альбомы, кніжкі пра каханне з дарчымі надпісамі. Няўжо-ткі нічога не каштуе здымак блізкага чалавека, які некалі быў каханым? Няўжо сапраўды людская памяць такая кароткая? Няўжо мне выпала быць апошнім сведкам вашага былога кахання — тут, на месцы яго апошняга спачыну. Ужо на іншую — сваю — памяць я забяру вашыя чорна-белыя здымкі 60-х. Астатняе, як вы і рашылі, я пакіну на гэтай невялікай запалярный звалцы, што ляжыць паміж двума горнымі хрыбтамі, паміж якімі, у салёнай даліне аднаіменнай камуны, пражылі свой век дзясяткі пакаленняў вашага роду…
Праз некалькі дзён работнікі звалкі перасыплюць гэты ўчастак спецыяльнай соллю, якая дапамагае распаду неарганічных матэрыялаў. Потым трактарыст утрамбуе пакецікі з недавыкарыстанай пудрай, крэмам “Nivea”, старымі шампунямі: пройдзецца па вашай памяці і вашым каханні і ўрэшце засыпле іх скальным халодным друзам. І толькі некалькі здымачкаў дзяўчыны Эльзы з шыньёнам на русай галоўцы і хлопца Уле з прычоскай “пад Бітлоў” застануцца ў маім архіве, каб сведчыць, што вы ўсё ж былі…
Самае сумнае, калі зазіраеш у пакецікі бабулек. Гэта значыць, што іх ужо няма, а ўнукам бабуліна драбяза тым больш не патрэбна, калі яны і сваю не берагуць.
У бабуліных пакеціках — старызна ўсяго 20 ст.: — карычневыя грабеньчыкі, модныя ў 30-х–50-х; металічныя пярсцёнкі з устаўкамі з танных камянёў; старыя скукожаныя рыдыкюльчыкі, якія служылі сваім гаспадыням яшчэ да разрыву уніі са Швецыяй у 1905-м; драўляныя пацеркі-ружанцы з алюмініевымі крыжыкамі; дэкаратыўныя талерачкі і падсвечнікі з алюмінію… Доўгія гады гэтая драбяза старэла разам са сваімі ўладальніцамі, падтрымліваючы ў іх агмень памяці. І вось цяпер усё: прыняўшы з маіх рук апошняе чалавечае цяпло, гэтая драбяза следам за гаспадынямі вяртаецца ў прах, адкуль усё яно і паўстала...
